در این مقاله به بررسی انواع فیوزها و کاربردهای آن‌ها می پردازیم:
فیوز یکی از قطعات حفاظتی پرکاربرد در سیستم‌های برقی و الکترونیکی است که وظیفه آن حفاظت از مدارها در برابر اضافه جریان و جلوگیری از آسیب به تجهیزات است.
وقتی جریان عبوری از مدار از حد مجاز بیشتر شود، فیوز به‌طور خودکار مدار را قطع کرده و از بروز مشکلاتی نظیر آتش‌سوزی و آسیب به دستگاه‌های الکتریکی جلوگیری می‌کند.
فیوزها انواع مختلفی دارند که بر اساس عملکرد و ساختار آن‌ها در دسته‌های مختلف قرار می‌گیرند. در این مقاله به معرفی انواع فیوزها و کاربردهای هر کدام می‌پردازیم.
1. فیوز ذوب‌شونده (Fuse)
فیوزهای ذوب‌شونده از یک نوار یا سیم فلزی ساخته شده‌اند که وقتی جریان عبوری از حد مشخص بیشتر می‌شود، به سرعت ذوب شده و مدار را قطع می‌کند. این نوع فیوز ساده‌ترین و پرکاربردترین نوع فیوز است و در بسیاری از کاربردهای خانگی، صنعتی و تجاری به کار می‌رود.
- ویژگی‌ها: یکبار مصرف بوده و پس از سوختن باید تعویض شود.
- کاربردها: سیم‌کشی‌های داخلی ساختمان، لوازم خانگی و سیستم‌های الکترونیکی ساده.
2. فیوز کارتریجی (Cartridge Fuse)
فیوزهای کارتریجی به شکل یک لوله شیشه‌ای یا سرامیکی هستند که داخل آن یک نوار فلزی قرار دارد. این نوع فیوز نیز مانند فیوزهای ذوب‌شونده عمل می‌کند، اما دارای مقاومت بیشتری در برابر فشار و دما است.
- ویژگی‌ها: قابلیت استفاده در ولتاژ و جریان‌های بالاتر. معمولاً در دستگاه‌های پرقدرت‌تر استفاده می‌شوند.
- کاربردها: لوازم خانگی بزرگ، سیستم‌های صنعتی، وسایل الکتریکی با توان بالا.
3. فیوز مینیاتوری (Miniature Circuit Breaker – MCB)
فیوز مینیاتوری یا MCB یک نوع فیوز خودکار است که در صورت بروز اضافه جریان، به‌طور خودکار قطع شده و پس از رفع مشکل، می‌توان آن را مجدداً فعال کرد. این فیوزها به جای ذوب شدن، از یک مکانیزم حرارتی یا مغناطیسی برای قطع مدار استفاده می‌کنند.
- ویژگی‌ها: چندبار مصرف بوده و نیازی به تعویض ندارند.
- کاربردها: سیستم‌های برق خانگی و تجاری، تابلوهای توزیع برق، محافظت از دستگاه‌های برقی.
4. فیوز حرارتی (Thermal Fuse)
این نوع فیوز برای حفاظت از دستگاه‌ها در برابر افزایش دمای غیرمجاز به کار می‌رود. فیوز حرارتی با تشخیص دمای بیش از حد، مدار را قطع کرده و از دستگاه در برابر آسیب‌های ناشی از حرارت بالا محافظت می‌کند.
- ویژگی‌ها: یکبار مصرف بوده و پس از فعال شدن، نیاز به تعویض دارد.
- کاربردها: دستگاه‌های الکتریکی گرمایی مانند بخاری‌های برقی، اتوها، و لوازم آشپزخانه.
5. فیوز شیشه‌ای (Glass Fuse)
فیوزهای شیشه‌ای همانطور که از نام آن مشخص است، از یک لوله شیشه‌ای تشکیل شده‌اند که نوار فلزی داخل آن قرار گرفته است. این نوع فیوز شفاف است و به راحتی می‌توان دید که آیا فیوز سوخته است یا خیر. این فیوزها برای کاربردهای با جریان کم مناسب هستند.
- ویژگی‌ها: قیمت ارزان، ساده و قابل تعویض.
- کاربردها: دستگاه‌های الکترونیکی کوچک، لوازم خانگی کم‌مصرف و خودروها.
6. فیوز تندکار (Fast-blow Fuse)
این نوع فیوز برای مدارهایی طراحی شده است که حساس به افزایش جریان ناگهانی هستند. فیوزهای تندکار به محض بروز جریان اضافی سریعاً واکنش نشان داده و مدار را قطع می‌کنند.
- ویژگی‌ها: سرعت بالا در قطع مدار.
- کاربردها: مدارهای الکترونیکی حساس، دستگاه‌های کامپیوتری و تجهیزات مخابراتی.
7. فیوز کندکار (Slow-blow Fuse)
برخلاف فیوزهای تندکار، فیوزهای کندکار به افزایش جریان به صورت تدریجی واکنش نشان می‌دهند. این نوع فیوزها برای مدارهایی که ممکن است به صورت موقت افزایش جریان داشته باشند (مثل هنگام روشن کردن موتورها) طراحی شده‌اند.
- ویژگی‌ها: زمان تأخیر برای قطع مدار، مناسب برای جریان‌های موقت.
- کاربردها: موتورهای الکتریکی، دستگاه‌های پرتوان، کمپرسورها.
8. فیوز HRC (High Rupturing Capacity Fuse)
فیوزهای HRC برای مدارهایی با ولتاژ و جریان بالا طراحی شده‌اند. این نوع فیوزها قابلیت قطع سریع مدار را در صورت بروز اضافه جریان دارند و از مواد مقاوم در برابر حرارت برای جلوگیری از انفجار استفاده می‌کنند.
- ویژگی‌ها: ظرفیت بالا برای قطع جریان، مقاوم در برابر فشار.
- کاربردها: سیستم‌های صنعتی، تجهیزات پرتوان، شبکه‌های توزیع برق.
9. فیوز اتوماتیک (Resettable Fuse یا PTC)
این نوع فیوز پس از قطع مدار به دلیل اضافه جریان، به‌طور خودکار پس از کاهش جریان به حالت عادی برمی‌گردد. فیوزهای اتوماتیک از مواد خاصی مانند پلیمرهای رسانا ساخته می‌شوند که با گرم شدن مقاومت آن‌ها افزایش یافته و مدار را قطع می‌کنند. پس از سرد شدن، مجدداً به حالت عادی باز می‌گردند.
- ویژگی‌ها: چندبار مصرف، نیازی به تعویض ندارد.
- کاربردها: مدارهای الکترونیکی کوچک، باتری‌ها، وسایل الکترونیکی قابل حمل.
نتیجه‌گیری
فیوزها نقش اساسی در حفاظت از مدارهای الکتریکی دارند و با توجه به نوع مدار و کاربرد، باید از فیوز مناسب استفاده کرد. هر نوع فیوز برای شرایط خاصی طراحی شده است و انتخاب صحیح فیوز می‌تواند از آسیب‌های جدی به دستگاه‌ها و سیستم‌های الکتریکی جلوگیری کند.